زمان تقریبی مطالعه: 6 دقیقه
 

ضیاءالدین علی بن محمد خزرجی





خزرجی، علی بن محمدبن یوسف‌بن عفیف، ملقب به ضیاءالدین، کنیه‌اش ابوالحسن، ادیب، شاعر و صوفی اندلسی قرن هفتم. او را ساعدی و انصاری نیز نامیده اند.
[۱] ابن‌زبیر، کتاب صلة‌الصلة، ج۱، ص۱۵۰، قسم ۴، چاپ عبدالسلام هراس و سعید اعراب، مراکش ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
[۲] ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۳، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
[۳] ابن‌حبیب، تذکرة‌النبیه فی ایام‌المنصور و بنیه، ج۱، ص۱۱۴، چاپ محمد محمد امین قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.



۱ - نسب و مذهب



و نسب او را به سَعدبن عُباده رسانده‌اند.
[۶] ابن‌تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۸، ص۱۷۷، چاپ محمد محمد امین، قاهره ۱۹۹۹.
وی مالکی مذهب و فردی معتمد بود.
[۷] ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۳، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
[۸] ابن‌تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۸، ص۱۷۷، چاپ محمد محمد امین، قاهره ۱۹۹۹.


۲ - تاریخ ولادت و وفات



خزرجی در حدود ۵۹۰ در بِیغُو، شهری در اندلس، از توابع غرناطه، به دنیا آمد.
[۹] ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۳، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
[۱۰] ابن‌زبیر، کتاب صلة‌الصلة، ج۱، ص۱۵۰.، قسم ۴، چاپ عبدالسلام هراس و سعید اعراب، مراکش ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
«که او را اهل باغه از توابع اِلْبِیره دانسته است». وی سپس در اسکندریه سکنا گزید و در همان‌جا در ۶۸۶ درگذشت.
[۱۲] ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۳، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
[۱۳] ابن‌حبیب، تذکرة‌النبیه فی ایام‌المنصور و بنیه، ج۱، ص۱۱۴، چاپ محمد محمد امین قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.


۳ - اساتید



خزرجی در زادگاهش، بنا به رسم آن روز، ابتدا قرآن را نزد ابوالولید هشام‌بن واقف «یا واجب» مُقْرئ و ابوالقاسم عَیشون خواند. همچنین در ۶۰۶ ابوالحجاج منصفی، زاهد مشهور، را در مالقه ملاقات کرد و در ۶۰۷ صحیح مسلم را نزد قاضی ابومحمد ابن‌حوط‌اللّه قرائت و از او استماع حدیث کرد. سپس در اندلس یا مصر، از جعفر همدانی استماع حدیث کرد و کفایة‌المتحفظ «کتابی در باب لغت» اَجْدابی را نزد وی خواند. همچنین مُلَخِّصِ «کتابی در باب حدیث» قابسی را نزد همدانی و ابوخطّاب ابن‌دِحْیَه و المُوَطَّأ «کتابی در باب حدیث» را نزد ابوعَمرو ابن‌دحیه و المعشَّرات الحُبیة «= عشرینیات/ عشرات؛ کتابی در باب مدایح نیوی» را نزد ابوزید فازازی خواند و این اشخاص، به او اجازه روایت دادند.
[۱۴] ابن‌زبیر، کتاب صلة‌الصلة، ج۱، ص۱۵۰، قسم ۴، چاپ عبدالسلام هراس و سعید اعراب، مراکش ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
[۱۵] ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۴ـ۴۵، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
همچنین گفته شده وی به مکه رفت و آن‌جا از شیخ‌ شهاب‌الدین سهروردی استماع حدیث کرد، زمان این سفر دانسته نیست.
[۱۶] ابن‌زبیر، کتاب صلة‌الصلة، ج۱، ص۱۵۰.، قسم ۴، چاپ عبدالسلام هراس و سعید اعراب، مراکش ۱۴۱۴/۱۹۹۴.


۴ - شاگردان



به جز دِمیاطی و بِرازلی که از وی روایت کرده‌اند،
[۱۸] ابن‌تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۸، ص۱۷۷، چاپ محمد محمد امین، قاهره ۱۹۹۹.
خزرجی به ابن‌رُشَید و پسرش محمد و دو خواهرش و دو خواهر خود اجازه روایت داد. این شهادت‌نامه را زین‌الدین ابوبکر ابن‌منصور در ۶۸۴ به دستور خزرجی نوشت زیرا او آن زمان دچار ضعف بینایی شده بود.
[۱۹] ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۳، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.


۵ - اشعار و قصیدهها



وی در شعر از اسلوبِ محیی‌الدین ابن‌عربی تقلید می‌کرد و بیش‌تر سروده‌هایش در مدح رسول اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم بود.
[۲۱] ابن‌تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۸، ص۱۷۷، چاپ محمد محمد امین، قاهره ۱۹۹۹.
[۲۲] ابن‌زبیر، کتاب صلة‌الصلة، ج۱، ص۱۵۰.، قسم ۴، چاپ عبدالسلام هراس و سعید اعراب، مراکش ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
«اشعارش فقط در مدح رسول اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم است». او قصیده‌ای بالغ بر ۲۳۰ بیت دارد که آن را در معارضه با بانَتْ سعاد کعب‌بن زهیر سروده است.
[۲۳] ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۸ـ۴۹، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
وی در قصیده‌ای ۴۱ بیتی به معارضه با حریری برخاسته و در آن او را از تصنع و نوآوری به‌دور داشته و به پرهیزگاری فراخونده است.
[۲۴] ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۶، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
بنابه قول ابن‌رشید،
[۲۵] ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۴، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
وی دیوانی با نام المواجد الخزرجیة داشته است.

۶ - فهرست منابع



(۱) ابن‌تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج ۸، چاپ محمد محمد امین، قاهره ۱۹۹۹.
(۲) ابن‌حبیب، تذکرة‌النبیه فی ایام‌المنصور و بنیه، چاپ محمد محمد امین قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.
(۳) ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج ۳، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
(۴) ابن‌زبیر، کتاب صلة‌الصلة، قسم ۴، چاپ عبدالسلام هراس و سعید اعراب، مراکش ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
(۵) صفدی، الوافي بالوفيات.
(۶) احمدبن علی مَقریزی، کتاب السلوک لمعرفة دول‌الملوک، ج ۱، قسم ۳، چاپ محمد مصطفی زیاده، قاهره ۱۹۷۰؛

۷ - پانویس


 
۱. ابن‌زبیر، کتاب صلة‌الصلة، ج۱، ص۱۵۰، قسم ۴، چاپ عبدالسلام هراس و سعید اعراب، مراکش ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۲. ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۳، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
۳. ابن‌حبیب، تذکرة‌النبیه فی ایام‌المنصور و بنیه، ج۱، ص۱۱۴، چاپ محمد محمد امین قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.
۴. احمدبن علی مَقریزی، کتاب السلوک لمعرفة دول‌الملوک، ج۲، قسم ۳، ص۲۰۰، چاپ محمد مصطفی زیاده، قاهره ۱۹۷۰.    
۵. صفدی، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۹۸.    
۶. ابن‌تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۸، ص۱۷۷، چاپ محمد محمد امین، قاهره ۱۹۹۹.
۷. ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۳، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
۸. ابن‌تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۸، ص۱۷۷، چاپ محمد محمد امین، قاهره ۱۹۹۹.
۹. ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۳، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
۱۰. ابن‌زبیر، کتاب صلة‌الصلة، ج۱، ص۱۵۰.، قسم ۴، چاپ عبدالسلام هراس و سعید اعراب، مراکش ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۱۱. صفدی، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۹۸.    
۱۲. ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۳، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
۱۳. ابن‌حبیب، تذکرة‌النبیه فی ایام‌المنصور و بنیه، ج۱، ص۱۱۴، چاپ محمد محمد امین قاهره ۱۹۷۶ـ۱۹۸۶.
۱۴. ابن‌زبیر، کتاب صلة‌الصلة، ج۱، ص۱۵۰، قسم ۴، چاپ عبدالسلام هراس و سعید اعراب، مراکش ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۱۵. ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۴ـ۴۵، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
۱۶. ابن‌زبیر، کتاب صلة‌الصلة، ج۱، ص۱۵۰.، قسم ۴، چاپ عبدالسلام هراس و سعید اعراب، مراکش ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۱۷. صفدی، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۹۸.    
۱۸. ابن‌تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۸، ص۱۷۷، چاپ محمد محمد امین، قاهره ۱۹۹۹.
۱۹. ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۳، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
۲۰. صفدی، الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۹۸.    
۲۱. ابن‌تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج۸، ص۱۷۷، چاپ محمد محمد امین، قاهره ۱۹۹۹.
۲۲. ابن‌زبیر، کتاب صلة‌الصلة، ج۱، ص۱۵۰.، قسم ۴، چاپ عبدالسلام هراس و سعید اعراب، مراکش ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۲۳. ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۸ـ۴۹، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
۲۴. ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۶، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.
۲۵. ابن‌رشید، ملء العیبة بما جمع بطول الغیبة فی الوجهة‌الوجیهة، ج۳، ص۴۴، چاپ محمد حبیب‌بن خوجه، تونس ۱۹۸۱.


۸ - منبع



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ضیاءالدین علی بن محمد خزرجی»، شماره۷۰۳۸.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.